GRID_STYLE
TRUE

Classic Header

{fbt_classic_header}

ΠΗΓΗ Α.Ε

ΤΙΤΛΟΙ ΕΙΔΗΣΕΩΝ:

latest

ISTIKBAL



ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ

Για την Ορθοδοξία, η περίοδος του Πάσχα αρχίζει με τη Σαρακοστή, μακρά περίοδο σωματικής και ψυχικής - πνευματικής προετοιμασίας για το καιν...

Για την Ορθοδοξία, η περίοδος του Πάσχα αρχίζει με τη Σαρακοστή, μακρά περίοδο σωματικής και ψυχικής - πνευματικής προετοιμασίας για το καινούργιο που συμβαίνει κάθε χρόνο. «Πάσχα το καινόν» και «πανήγυρις πανηγύρεων», σύμφωνα με τους πασχαλινούς ύμνους, αποτελεί για τον ελληνικό λαό η λαμπρή ημέρα, καθώς και η φύση «βρίσκεται στην πιο καλή της ώρα».
Το Πάσχα, στην κορύφωση της άνοιξης, συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής, από τους αρχαίους μύθους του Άδωνη και της Περσεφόνης, που ανατρέπουν και αρνούνται το θάνατο, μέχρι τον αναστάντα Χριστό, τον Ζαφείρη, το Μαγιόπουλο και τα άλλα ανοιξιάτικα δρώμενα.

Μεγάλη Εβδομάδα
Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί περίοδο πνευματικής, σωματικής αλλά και υλικής προετοιμασίας για το Πάσχα. Οι περισσότεροι, κυρίως οι γυναίκες, παρακολουθούν τις ακολουθίες της εκκλησίας, νηστεύουν και προετοιμάζουν το σπίτι και το τραπέζι του Πάσχα.

Τη Μεγάλη Τετάρτη, εκτός από το ευχέλαιο στην εκκλησία, «αναπιάνουν» (ανανεώνουν δηλαδή) τη ζύμη για το ζύμωμα του ψωμιού. Όπως αναφέρει ο αθηναιογράφος Δημήτριος Καμπούρογλου «τη Μεγάλη Πέμπτη το σκαφιδάκι της κλησάρισσας είχε τοποθετηθεί στο γυναικωνίτη. Όταν απόλαγε η εκκλησία, έκοβε από ένα κομμάτι ζουμάρι, το αλεύρωνε και το έδινε στην καθεμιά ενορίτισσα.
Με αυτό πρώτα, αρχής γενομένης, ζυμώνανε την κουλούρα της Λαμπρής. Όσα αβγά γεννούσαν οι όρνιθες τη Μεγάλη Πέμπτη, τα ’βαφαν ξεχωριστά και τα ’βαζαν στα ’κονίσματα – ένα κι ένα ήσαν αυτά για τον πονόλαιμο» (Εστία, 28 Απριλίου 1932).

Μεγάλη Πέμπτη
Τη Μεγάλη Πέμπτη, ή Κοκκινοπέφτη, βάφουν το πρωί τα αβγά, βάζουν το πρώτο αβγό –παλιότερα πρόσεχαν να είναι μαύρης κότας– στο εικονοστάσι και πετούν το παλιό στο ποτάμι, ή, παλιότερα, το κρατούσαν επί επτά χρόνια για να γίνει ο κρόκος του σαν κεχριμπάρι, φυλαχτό για τις έγκυες γυναίκες (κρατητήρα). Με το πρώτο αβγό σταύρωναν τα παιδιά όταν ήταν άρρωστα. Και ο αριθμός των αβγών πρόσεχαν να είναι ορισμένος, το δοχείο να είναι καινούργιο και το νερό με την μπογιά να μη χυθεί ή βγει από το σπίτι. Ιδιαίτερη δύναμη πίστευαν ότι είχαν τα «ευαγγελισμένα» αβγά, αυτά δηλαδή που παρέμεναν στην εκκλησία μέχρι την Ανάσταση. Τα αβγά τα έβαφαν με μπακάμι, με ριζάρι, φύλλα από κρεμμύδια κ.λπ. Σήμερα βάφονται με μπογιές του εμπορίου και ξίδι. Τα κεντούσαν ή τα ζωγράφιζαν με φύλλα, κρεμμυδόφυλλα, ζυμάρι, λειωμένο κερί κ.λπ.

Σύμφωνα με μια παράδοση, «Όταν αναστήθηκεν ο Χριστός, το ’παν σε μια χωρική κι αυτή δεν πίστεψε και είπεν: “Όταν τ’ αβγά γίνουν κόκκινα, τότε θ’ αναστηθή και ο Χριστός”. Και αυτά κοκκίνησαν. Και από τότε τα βάφουν κόκκινα» (Καστοριά). Άλλη παράδοση αναφέρει ότι βάφονται κόκκινα για το αίμα του Χριστού ή για τη χαρά της Αναστάσεως και την αποτροπή του κακού. Για τον ίδιο λόγο, αναρτούν στα παράθυρα και τα μπαλκόνια κόκκινα υφάσματα.
Το βάψιμο του αβγού, προχριστιανικού συμβόλου της ζωής, ενισχυμένου με το κόκκινο χρώμα από το αίμα της θυσίας του Χριστού, είναι απαραίτητο για το Πάσχα. Μόνο όσοι πενθούν από πρόσφατο θάνατο οικείου προσώπου δε βάφουν αβγά για το Πάσχα. Αλλά και σ’ αυτούς θα φέρουν οι συγγενείς και οι φίλοι βαμμένα αβγά, και από αυτά θα αφήσουν και στον τάφο του αγαπημένου τους νεκρού.


Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης πηγαίνουν στην εκκλησία για τα Δώδεκα Ευαγγέλια. Οι γυναίκες μένουν το βράδυ και ξενυχτούν τον Εσταυρωμένο. Όλο το βράδυ στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια της εποχής και λένε το γνωστό μοιρολόγι της Παναγίας*, το οποίο αλλού τραγουδούν αγερμικά (ως κάλαντα) τα παιδιά στα σπίτια για φιλοδώρημα. Στη Ρόδο και αλλού, στα Δώδεκα Ευαγγέλια ανάβονται φωτιές.

Μεγάλη Παρασκευή
Τη Μεγάλη Παρασκευή δε μαγειρεύουν ούτε σκουπίζουν. Τρώνε πρόχειρα και πηγαίνουν το βράδυ στον Επιτάφιο. Τα κεριά που καίνε πάνω από τον Επιτάφιο τα μοιράζονται κυρίως όσοι έχουν στην οικογένεια ναυτικό, για φυλαχτό.

Στην Κρήτη, τη Λέσβο και αλλού, την ώρα της περιφοράς του Επιταφίου ανάβονται φωτιές, στις οποίες καίγονται ομοιώματα του Ιούδα. Στη Λέσβο μάλιστα «συνεριζότανε παλιά τα χωριά, ποιο θα ανάψει την πιο μεγάλη φωτιά. Για τις φωτιές εκλέβανε ξύλα από τις αυλές. Καίνε του προδότη τα γένεια. Αυτές τις φωτιές δεν τις πηδούν. Ρίχνουν λιβάνι και μοσχοβολάει το χωριό».
Στην Ανατολική Μακεδονία, κατά την περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες τοποθετούσαν στο κατώφλι την εικόνα του Εσταυρωμένου με λουλούδια, κεριά και θυμίαμα. Δίπλα τοποθετούσαν ένα πιάτο, στο οποίο είχαν φυτέψει φακή ή κριθάρι πριν μερικές ημέρες και είχαν δημιουργήσει χλόη.

Μεγάλο Σάββατο.
Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί στολίζουν το ναό με κλαδιά δάφνης και γεμίζουν ένα πανέρι με δαφνόφυλλα. Ο ιερέας, λέγοντας το «Ανάστα ο Θεός», σκορπά τα δαφνόφυλλα, ενώ οι πιστοί χτυπούν τα πόδια τους στο στασίδι, χτυπούν τις καμπάνες, πυροβολούν και γενικά θορυβούν, για να διώξουν το θάνατο. Το βράδυ στην Ανάσταση με το «Χριστός Ανέστη» χτυπούν οι καμπάνες, τσουγκρίζονται τα αβγά, ρίχνονται βαρελότα και γενικά δημιουργείται θόρυβος για να φύγει, όπως λένε, ο θάνατος. Στην Κορώνη (Μεσσηνία) σπάζουν ένα τσουκάλι και βαρούν τις καμπάνες.        Στη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα «ρίχνουν από τα παράθυρα ό,τι άχρηστο αγγείο ευρεθεί “προς χαράν του Χριστού και πομπήν των Εβραίωνε”». Στην Κέρκυρα επίσης οι γυναίκες γεμίζουν έναν κάδο με νερό και τον στολίζουν με πρασινάδες και λουλούδια. Όποιος περάσει από εκεί πρέπει να ρίξει στο δοχείο ένα νόμισμα. Και μόλις σημάνουν οι καμπάνες της Αναστάσεως, παίρνουν το νερό και πλένουν το πρόσωπο και τα χέρια τους... Συγχρόνως, οι γυναίκες δαγκώνουν όποιο σιδερένιο αντικείμενο βρουν πρόχειρο (ένα κλειδί), λέγοντας «Σιδερένιο το κεφάλι μου!». To Mεγάλο Σάββατο ζυμώνουν τις πασχαλινές κουλούρες όσοι δεν πρόλαβαν τη Μεγάλη Πέμπτη, και σφάζουν το αρνί (λαμπριάτης, πασχάτης), στέλνουν τα πασχαλινά δώρα στους νονούς και τις αρραβωνιαστικές και επισκέπτονται τα νεκροταφεία.

Κυριακή του Πάσχα
Το Πάσχα (Πασκαλιά, Λαμπρή, Λαμπροφόρα, Καλολόγος) στολίζεται η εκκλησία με κορδέλλες και δεντρολίβανο. Οι πιστοί παλιότερα έσβηναν τη φωτιά στα σπίτια τους και με το χτύπημα της καμπάνας ή τη φωνή του καντηλανάφτη πήγαιναν στην εκκλησία. Έπαιρναν μαζί τους και αβγά κόκκινα για να διαβαστούν. Με αυτά έκαναν το «Χριστός Ανέστη». Ήταν τα αβγά του Καλού Λόγου. Μετά την Ανάσταση, το νυχτερινό γεύμα είναι ελαφρύ για να μη «βαρυστομαχιάσουν» μετά από τη νηστεία. O πασχαλινός αμνός, στη σούβλα, ή γεμιστός με ρύζι, κουκουνάρια και σταφίδες στο φούρνο, είναι απαραίτητος σε κάθε σπιτικό.

Κατά τη Δεύτερη Ανάσταση (Αγάπη, Διπλανάσταση, Αποκερασά), η οποία γίνεται το απομεσήμερο της Κυριακής, παλαιότερα γινόταν ευλόγηση του νωπού τυριού, της γιαούρτης κ.λπ. και διανομή στους εκλησιαζομένους. Ακολουθούσαν οι τελετουργικοί χοροί, στους οποίους πρωτοχορεύει ο ιερέας και ακολουθούν κατά φύλο και ηλικία οι υπόλοιποι. Στην Ήπειρο επισκέπτονταν το νεκροταφείο και χόρευαν γύρω από τους τάφους στους οποίους άφηναν κόκκινα αβγά. Αλλού, ο χορός συνοδευόταν από αγωνίσματα (πήδημα, τρέξιμο, λιθάρι, πάλη με βραβεία). Στην περιοχή της Θράκης κατασκεύαζαν κούνια και κουνιώνταν όλοι για να φύγουν οι αρρώστιες και ζυγίζονταν για να διαπιστώσουν αν «φύραναν» κατά τη διάρκεια της χρονιάς. «Τη Λαμπρή θα φορέσουν όλοι καινούργια, πρέπει να βάνουν κάποιο καινούργιο σκουτί, για να μην τους πειράξη ο βρικόλακας» (Κορώνη).

Το Ασπροβδόμαδο συνεχίζεται ο εορτασμός του Πάσχα με χορούς σε ξωκκλήσια, στους χώρους των νεκροταφείων, με λιτανευτικές περιφορές εικόνων στα όρια των οικισμών κ.ά. Στη Θεσσαλία, επί τρεις μέρες μετά το Πάσχα οι γυναίκες κατά σειράν ηλικίας χορεύουν στα μεσοχώρια τραγουδώντας πασχαλινά τραγούδια. Στα Μέγαρα, την Τρίτη της Διακαινησίμου χορεύουν το χορό της Τράτας, ενώ στην Κάρυστο την Πέμπτη της Διακαινησίμου χορεύεται ο αρχέγονος χορός του κυρ-Βοριά, χορός λατρευτικός για τον εξευμενισμό του βοριά, που στην περιοχή πνέει πράγματι με μανία. Ανάλογο ανοιξιάτικο έθιμο υπάρχει στη Σίφνο κατά τη διάρκεια της Αποκριάς. Την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής συνηθίζεται πανηγύρι στην εξοχή, όπου συχνά υπάρχει και αγίασμα θαυματουργό. Η παρουσία αγιασμάτων, γνωστή από την αρχαιότητα με άλλη μορφή, έχει σχέση με τη σημασία του νερού ως εξαγνιστικού και θεραπευτικού στοιχείου.

(Τα κείμενο είναι αποσπάσματα από το άρθρο της Δρ. Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη, Διευθύντριας του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, στο περιοδικό Μετροπόλιταν του Εκδοτικού Οργανισμού Λιβάνη, τεύχος 08 με τίτλο «Πάσχα το Καινόν» και «Πανήγυρις Πανηγύρεων».
* Επιμέλεια : Δημήτρης Στεμπίλης.
* Ασπροβδόμαδο : Είναι η εβδομάδα μετά το Πάσχα.
* Επιλογή φωτογραφιών - διαδικτυακών πλαισίων του προσυπογράφοντα

 Στέλιος Αρσενίου

Δεν υπάρχουν σχόλια