Τα Θεοφάνια (παλαιότερη και παραδοσιακή γραφή Θεοφάνεια) είναι η μεγάλη χριστιανική γιορτή της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον ποταμό Ιορδάν...
Τα Θεοφάνια (παλαιότερη και παραδοσιακή γραφή Θεοφάνεια) είναι η μεγάλη χριστιανική γιορτή της Βάπτισης του Ιησού Χριστού στον ποταμό Ιορδάνη από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή.
Γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 6 Ιανουαρίου και είναι η τρίτη και τελευταία γιορτή του Δωδεκαημέρου (εορτών των Χριστουγέννων).
Το όνομα προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που συνέβη, σύμφωνα με τρεις σχετικές ευαγγελικές περικοπές. Η γιορτή των Θεοφανίων λέγεται, επίσης, και Επιφάνια, Φώτα ή Φωτά ή Εορτή των Φώτων.
Κατά τις ευαγγελικές περικοπές, στις αρχές του 30ού έτους της ηλικίας του Ιησού, ο Ιωάννης (ο Πρόδρομος), γιος του Ζαχαρία και της Ελισάβετ, ο επιλεγόμενος στη συνέχεια «Βαπτιστής», που ήταν 6 μήνες μεγαλύτερος του Χριστού και διέμενε στην έρημο, ασκητεύοντας και κηρύττοντας το βάπτισμα μετανοίας, βάπτισε με έκπληξη και τον Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό. Κατά δε τη στιγμή της Βάπτισης κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα υπό μορφή περιστεράς στον Ιησού και ταυτόχρονα από τον ουρανό ακούστηκε φωνή που έλεγε:
«Οὗτος ἐστίν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα» («Αυτός είναι ο αγαπημένος μου Υιός, αυτός είναι ο εκλεκτός μου»).
Η φράση αναφέρεται στα ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου και του Λουκά, ενώ απουσιάζει από αυτό του Ιωάννη.
Αυτή δε είναι και η μοναδική φορά της εμφάνισης στη Γη, της Αγίας και ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος υπό του πλήρους «μυστηρίου» της Θεότητας. Τα Θεοφάνια ονομάζονται έτσι, επειδή η φωνή του Θεού ακούστηκε στη γη.
Το πότε καθιερώθηκε να εορτάζεται η μνήμη του γεγονότος της Βάπτισης του Ιησού δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Φαίνεται, όμως, ότι αναφάνηκε πολύ νωρίς στην πρώτη Εκκλησία των Χριστιανών. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς (Στρωματείς, βιβλ. α΄) αναφέρει πως κάποιοι αιρετικοί, οι περί τον Βασιλείδη γνωστικοί, στις αρχές του 2ου αιώνα, εόρταζαν την ημέρα της Βάπτισης του Κυρίου «προδιανυκτερεύοντες» και ότι η εορτή αυτή γινόταν κατ’ άλλους μεν στις 6 Ιανουαρίου, κατ’ άλλους στις 10 Ιανουαρίου.
Κατά δε τον 3ο αιώνα η εορτή φαίνεται κοινότατη σε όλη τη Χριστιανική Εκκλησία. Έτσι, ενώ ο Γκίζελερ (Kirchengeschichte I, 376) δέχθηκε ότι πρώτοι οι Βασιλειδιανοί καθιέρωσαν την εορτή των Θεοφανίων, ο Νέαντερ (Kirchengeschichte I, 386) θέτει το ερώτημα: πώς από αιρετικούς το δέχθηκε η Εκκλησία;
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία πανήγυρι, μάλλον στην Αντιόχεια τη Μεγάλη, και ότι από εκεί την παρέλαβαν οι Γνωστικοί Βασιλειδιανοί. Κατά δε τις Αποστολικές Διαταγές (η΄ 38) η εορτή των Επιφανίων «ήγετο διά το εν αυτή ανάδειξιν γεγενήσθαι της του Χριστού Θεότητος».
Στο τέλος του 3ου αιώνα, προστέθηκε και άλλη έννοια στον εορτασμό αυτό, που άρχισε να πανηγυρίζεται και ως ημέρα της «εν σαρκί» φανερώσεως του Κυρίου. Ούτως και στην Αλεξάνδρεια κατά τον Κασσιανό, και στη Κύπρο κατά Επιφάνιο. Από της εποχής, λοιπόν, αυτής άρχεται, κατά το πιθανότερο, και ο εορτασμός των Χριστουγέννων.
Κατά τον 4ο αιώνα, η εορτή των Θεοφανίων γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την ανατολική Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ’ όπου και το όνομα «Τα Φώτα», εορτή «των Φώτων» (Γρηγόριος Ναζιανζηνός λόγος 39, Αστερίου Αμάσ. Λόγος εις «εορτών των Καλενδών»).
Στη Δύση, τα Θεοφάνια απαντώνται στα μέσα του 4ου αιώνα, αλλά από της εποχής αυτής φαίνεται στη Ρωμαϊκή Εκκλησία και άλλη μια εορτή αφιερωμένη στην κατά σάρκα Γέννηση του Ιησού στις 25 Δεκεμβρίου. Όταν πλέον καθιερώθηκε αυτή η ημερομηνία για τα Χριστούγεννα, σε όλο τον Χριστιανικό κόσμο, έγινε και ο διαχωρισμός της εορτής των Θεοφανίων στις 6 Ιανουαρίου, στα μέσα του 6ου αιώνα.
Ως κύριες τελετές των Θεοφανίων θεωρούνται:
- Μέγας Αγιασμός (θρησκευτική τελετή που λαμβάνει χώρα εντός των Εκκλησιών)
- Κατάδυση του Τιμίου Σταυρού (θρησκευτική τελετή που ακολουθεί του Μεγάλου Αγιασμού και γίνεται η κατάδυση του Σταυρού σε ακτή θάλασσας, εντός λιμένων, όχθες ποταμών ή λιμνών).
Έθιμα
Στην Ελλάδα, αλλά και στις χώρες, όπου υπάρχουν απόδημοι Έλληνες, τα έθιμα των Θεοφανίων είναι τα εξής:
- Τα παιδιά την παραμονή της εορτής και την επόμενη ημέρα λένε τα Κάλαντα των Φώτων.
- Η ανέλκυση του Σταυρού (το «πιάσιμο του Σταυρού») από κολυμβητές, τους βουτηχτάδες. Αυτός που πιάνει τον Σταυρό, αφού πρώτα τον φιλήσει, τον περιφέρει στις οικίες και λαμβάνει πλούσια δώρα.
- Ο αγιασμός των οικιών από τους ιερείς
- Το «πλύσιμο» των εικόνων
- Ο χορός των καλικαντζάρων
Η γιορτή των Θεοφανίων περικλείει και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων (ελληνικών) εθίμων. Στην αντίληψη του ελληνικού λαού τα Θεοφάνια είναι «Μεγάλη γιορτή Θεότρομη». Για μερικές, μάλιστα, περιφέρειες της Μακεδονίας (Δυτικής) αποτελούν την μεγαλύτερη γιορτή του έτους και κάθε καινούργιο ρούχο το «πρωτοφορούν στα Φώτα για να φωτιστεί».
Δεν υπάρχουν σχόλια