Τι φτιάχνει κανείς με δύο σκηνές ίντριγκας, πέντε ατάκες μίσους, μια σταγόνα έρωτα και μπόλικη δόση λάμψης; Μα, φυσικά, μια πετυχημένη σαπ...
Τι φτιάχνει κανείς με δύο σκηνές ίντριγκας, πέντε ατάκες μίσους, μια σταγόνα έρωτα και μπόλικη δόση λάμψης; Μα, φυσικά, μια πετυχημένη σαπουνόπερα…
Σε μια πρώτη ανάγνωση, οι σαπουνόπερες αποτελούν εύπεπτα και φτηνά τηλεοπτικά προϊόντα, που βασιζόμενα σε αυτό που αποκαλείται «κλασσική συνταγή», καταφέρνουν να καθηλώνουν τους τηλεθεατές στον λαμπερό και ονειρικά πλασμένο κόσμο τους. Όμως πίσω από αυτό το μιντιακά προσανατολισμένο επιχείρημα κρύβεται ένα σύνολο από πρότυπα συμπεριφοράς και καταναλωτικών συνηθειών, που χρόνια τώρα «διδάσκονται» υποσυνείδητα στους τηλεθεατές.
Αναλύοντας τα θεματικά χαρακτηριστικά του είδους παρατηρούμε πως η πλοκή ακολουθεί την καθημερινή καταγραφή της ζωής των ηρώων και έχει πολλά κοινά με την ζωή των συνηθισμένων ανθρώπων, με τη διαφορά ότι οι ήρωες της σαπουνόπερας είναι συνήθως πιο όμορφοι, πιο ελκυστικοί και πιο πλούσιοι από τους τηλεθεατές της σαπουνόπερας, ενώ παράλληλα η καθημερινότητά τους εμπλουτίζεται με τα στοιχεία της δραματικότητας και του υπέρμετρου πλούτου. Μια σειρά από τεχνάσματα χρησιμοποιούνται κατά βούληση από τους δημιουργούς του συγκεκριμένου είδους με στόχο να μετατρέψουν το «προϊόν» τους σε μια δελεαστική και ελκυστική επιλογή θέασης.
Πως καταφέρνει όμως μια σαπουνόπερα να προωθήσει και να υμνήσει τις αρχές και τα ιδανικά του καπιταλισμού και της υπέρμετρης κατανάλωσης; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα βρίσκεται κρυμμένη στις Ινδικές σαπουνόπερες, οι οποίες από το 1983 κατάφεραν να αλλάξουν ριζικά τον τρόπο σκέψης και δράσης των γυναικών στην Ινδία.
 |
| «Hum Log» |
Το «Hum Log», το πρώτο τηλεοπτικό πρόγραμμα της Ινδίας που μπορεί να χαρακτηριστεί ως σαπουνόπερα, γνώρισε τεράστια απήχηση από την πρώτη στιγμή προβολής του, καθηλώνοντας κατά μέσο όρο 50 εκατομμύρια τηλεθεατές. Η συγκεκριμένη σειρά ενθάρρυνε τις γυναίκες της Ινδίας στο να επιλέγουν μόνες τους τον αριθμό των τέκνων που θα αποκτήσουν, πράξη αρκετά πρωτοποριακή για τα δεδομένα της τότε κοινωνίας της Ινδίας. Οι γυναίκειοι ρόλοι της συγκεκριμένης σαπουνόπερας χαρακτηρίζονταν από έναν ιδιαίτερα δυναμικό χαρακτήρα, ενώ παράλληλα ο ρόλος των γυναικών στον χώρο εργασίας τους ήταν ίσος με αυτόν των αντρών.
Η τεράστια επιτυχία που γνώρισε η συγκεκριμένη σαπουνόπερα οδήγησε στη ραγδαία ανάπτυξη του είδους, με δύο και τρεις σαπουνόπερες να προβάλλονται σε καθημερινή βάση στην Ινδία. Στο «Udaan», Ινδική σαπουνόπερα που προβλήθηκε στα τέλη του ’90, η πρωταγωνίστρια ξεπερνά κάθε δυσκολία που εμφανίζεται στον δρόμο της και καταφέρνει να σταθεί μόνη της στα πόδια της, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο την ανεξαρτησία της. Χωρίζει το άντρα της, μπαίνει στο αυτοκίνητό της και αποφασίζει να αλλάξει πλήρως την ζωή της.
Πίσω όμως από αυτόν τον τόσο δυναμικό και ριζοσπαστικό ρόλο των γυναικών, που προβαλλόταν μέσα από τις Ινδικές σαπουνόπερες, κρυβόταν ο συνήθης ύποπτος που ακούει στο όνομα υπέρμετρος καταναλωτισμός. Ουσιαστικά, μέσα από τις σαπουνόπερες οι γυναίκες της Ινδίας γαλουχήθηκαν σε ένα δυτικό πρότυπο συμπεριφοράς και δράσης, το όποιο τους έμαθε να ψωνίζουν, να βάφονται και να ντύνονται σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας του καπιταλισμού, χωρίς φυσικά να αλλάζει η θέση τους μέσα στην κοινωνία.
Πίσω από τη βιτρίνα της ανεξάρτητης και δυναμικής γυναίκας κρυβόταν έναν τρομερά συντηρητικό σύστημα αξίων, το οποίο θέτει τη γυναίκα σε κατώτερη θέση από τον άντρα, προσδίδοντας της μόνο καταναλωτικά χαρακτηριστικά. Αυτό το σύστημα αξίων προωθήθηκε κατά κόρον από τις Ινδικές σαπουνόπερες, επηρεάζοντας τις καταναλωτικές συνήθειες εκατομμύρια γυναικών.
Οι Ινδές πείστηκαν πως για την περίπτωσή τους ισχύει το «ψωνίζω άρα είμαι ανεξάρτητη», οι εταιρίες που διαφημίζονταν στις σαπουνόπερες πολλαπλασίασαν κατά πολύ τα κέρδη τους και το κύκλωμα έκλεισε, όχι όμως μόνο στην Ινδία αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, όπου οι σαπουνόπερες παραμένουν η ωραιότερη φούσκα παραμυθιού και κατανάλωσης μαζί.
Γιώργος Μαυρίδης
giorgosmavridis@yahoo.gr
